Dit is de Competition Flashback Q1 2024 van bureau Brandeis. In deze flashback vindt u een selectie van de belangrijkste Europese en Nederlandse mededingingsrechtelijke ontwikkelingen over het afgelopen kwartaal (klik hier voor het origineel). Wilt u graag voortaan de Competition Flashback van bureau Brandeis per e-mail ontvangen? Dan kunt u zich hiervoor aanmelden via dit formulier.

Overzicht Q1 2024

Fusiecontrole

• ACM keurt overname KPN/Youfone onvoorwaardelijk goed
• Verhuurders van vakantie-accommodaties zijn geen belanghebbende bij verlening vergunning Roompot/Landal
• Hoogtepunten fusiebeoordelingen Europese Commissie

Kartels en verticale beperkingen

• Rechtbank wijst beroep eierhandelaren opnieuw af; ACM publiceert beslissing op bezwaar eierkartel
• HvJ bevestigt onmogelijkheid rechtvaardiging onder Wouters-doctrine bij doelbeperkingen
• ACM niet gehouden tot betaling aanvullende schadevergoeding aan veilinghandelaren
• HvJ geeft uitsluitsel over hybride kartelprocedure; Commissie mag schikkings- en normale procedure door hetzelfde zaaksteam laten behandelen
• CBb bevestigt kartelboete dakdekker bij aanbesteding

Misbruik machtspositie

• Commissie aanvaardt toezeggingen van Renfe om concurrentie bij online treinkaartverkoop in Spanje te bevorderen
• HR vernietigt arrest inzake misbreuk machtspositie Buma/Stemra

Schadeclaims voor inbreuken mededingingsrecht

• Rechtbank Amsterdam kent onweerlegbaar bewijsvermoeden toe aan inbreukbesluit Griekse mededingingsautoriteit
• Gerechtshof Den Haag stelt aansprakelijkheid Otis en Kone voor liftenkartel vast en verwijst de procedure naar de schadestaatprocedure
• Turkse producent van TV- en computerschermen krijgt in verstekvonnis € 648 miljoen schadevergoeding wegens beeldbuizenkartel
• Gerechtshof oordeelt dat spanstaalbedrijven aansprakelijk zijn voor kartelschade Deutsche Bahn
• Hof Amsterdam verklaart stichting ontvankelijk in collectieve actie tegen de Rabobank en buitenlandse banken
• Extra schriftelijke ronde nodig om aan stelplicht te voldoen in follow-on zaak over vrachtwagenkartel

Staatssteun

• Commissie opent eerste onderzoek uit hoofde van FSR: aanwijzingen voor buitenlandse subsidies voor Chinees spoorbedrijf bij Bulgaarse aanbesteding
• Gerecht verklaart goedkeuringsbesluit steunmaatregelen van Nederland aan KLM nietig
• Italiaanse regeling voor verplichte aankoop groenestroomcertificaten voor buitenlandse energieproducenten mogelijk onrechtmatige staatssteun
• Commissie verklaart verleende steun aan Blue Air door Roemenië onrechtmatig

• Apple krijgt boete van € 1,8 miljard voor onredelijke App Store-voorwaarden
• Gerecht wijst verzoek TikTok om opschorting DMA-verplichtingen af
• Commissie stuurt Nederland tweede aanmaning vanwege onderhandse gunning van concessie voor hoofdrailnet aan NS

Bestuurs(proces)recht

• Rechtbank schorst boetebesluit en publicatiebesluit ACM vanwege gebrekkige doelomschrijving onderzoek

ACM keurt overname KPN/Youfone onvoorwaardelijk goed*

ACM, besluit van 21 maart 2024

Op 21 maart jl. heeft de Autoriteit Consument en Markt (“ACM”) een vergunning verleend voor de voorgenomen overname van Youfone door KPN. Eerder voorzag de ACM mogelijke risico’s op zowel de retail- als wholesalemarkt, en besloot daarom dat nader onderzoek benodigd was. Na een uitvoerig tweedefaseonderzoek komt de ACM tot de conclusie dat de concurrentie op de markt voor mobiele telecommunicatiediensten niet zal verminderen. Daarbij verwacht de ACM een beperkt prijseffect op de retailmarkt en overweegt dat er na de transactie voldoende (scherp geprijsde) keuzes voor consumenten overblijven. Daarnaast concludeert de ACM dat er ook geen sprake is van significante negatieve effecten op de wholesalemarkt. Alhoewel er volgens de ACM drempels bestaan voor mobiele aanbieders zonder eigen netwerk (ook wel: MVNO’s) om over te stappen naar het netwerk van een andere netwerkaanbieder (Odido of VodafoneZiggo), kunnen zij wel effectief dreigen met een overstap en behoudt KPN de prikkel om toegang te geven tot haar netwerk. De ACM geeft daarmee onvoorwaardelijke goedkeuring voor de overname.

*Bas Braeken, Demi van den Berg en Jade Versteeg hebben Youfone begeleid in het tweedefaseonderzoek bij de ACM

terug naar boven

Verhuurders van vakantie-accommodaties zijn geen belanghebbende bij verlening vergunning Roompot/Landal

Rechtbank Rotterdam, uitspraak van 19 februari 2024

De rechtbank Rotterdam verklaarde onlangs het beroep van twee eigenaren van verschillende vakantie-accommodaties op vakantieparken van Landal in het kader van de overname Roompot/Landal niet-ontvankelijk. Op 12 april 2023 heeft de ACM een vergunning verleend voor de overname van Vacation Rental B.V. (“Landal”) door Sandy HoldCo B.V. (“Roompot”) onder de voorwaarde dat Landal en Roompot twee vakantieparkmerken en dertig vakantieparken afstoten aan Dormio Group B.V. (“Dormio”). Een deel van het af te stoten pakket behelsde ook de accommodaties van eisers. Volgens hen worden de door de ACM geconstateerde mededingingsproblemen niet voldoende weggenomen door de aan het bestreden besluit verbonden remedies.

De rechtbank concludeert dat de eisers geen belanghebbenden zijn bij het besluit waarbij de vergunning is verleend. Doordat beide eisers één van de vele afnemers zijn van de diensten van Landal, onderscheiden zij zich volgens de rechtbank niet genoeg om een persoonlijk belang bij het besluit te hebben. Ook is er volgens de rechtbank geen sprake van een actueel en voldoende zeker belang. De overeenkomsten die eisers hebben gesloten om gebruik te maken van Landal’s diensten lopen tot 2031, terwijl de ACM voor de beoordeling van de gevolgen van een voorgenomen concentratie in het algemeen een termijn van niet meer dan vijf jaar hanteert. De rechtbank verklaart het beroep niet-ontvankelijk.

terug naar boven

Hoogtepunten fusiebeoordelingen Europese Commissie

HvJ bevestigt onmogelijkheid rechtvaardiging onder Wouters-doctrine bij doelbeperkingen

Hof van Justitie, uitspraken van 18 en 25 januari 2024

HvJ geeft uitsluitsel over hybride kartelprocedure; Commissie mag schikkings- en normale procedure door hetzelfde zaaksteam laten behandelen

Hof van Justitie, arrest van 1 februari 2024

CBb bevestigt kartelboete dakdekker bij aanbesteding

College van Beroep voor het bedrijfsleven, uitspraak van 27 februari 2024

In zijn uitspraak van 27 februari 2024 verklaart het CBb het beroep van dakdekker Van Venrooy tegen de aan hem opgelegde kartelboete wederom ongegrond. In 2020 beboette de ACM twee dakdekkers, Schadenberg en Van Venrooy, omdat ze voorafgaand aan een inschrijving op een aanbesteding hun offertes op elkaar hadden afgestemd. In een e-mail deelde Schadenberg zijn opgestelde offerte voor de aanbesteding met Van Venrooy met het verzoek om een dag later een soortgelijke offerte in te dienen. Een paar dagen later diende Van Venrooy een soortgelijke offerte in. De ACM verklaarde de bezwaren ongegrond. Van Venrooy ging in beroep tegen het besluit van de ACM, maar kreeg ook van de rechtbank ongelijk. Het CBb sluit zich hierbij aan.

In (hoger) beroep voert Van Venrooy aan dat geen sprake is van wilsovereenstemming. Volgens het CBb hoeft wilsovereenstemming daarentegen niet te worden bewezen voor de vaststelling van een onderling afgestemde feitelijke gedraging. De kennis van Van Venrooy van de inhoud van de offerte en de later ingediende soortgelijke offerte leidt tot het vermoeden van causaal verband. Om geen inbreuk te maken op het kartelverbod had Van Venrooy zich publiekelijk moeten distantiëren van deze gedraging of een melding moeten maken bij de ACM. Dat Van Venrooy naar eigen zeggen geen gebruik heeft gemaakt van de inhoud van de e-mail is volgens het CBb niet relevant. De kennis van de e-mail wordt in dit geval aan hem toegerekend, aldus het CBb.

In een vergelijkbare zaak heeft de ACM onlangs een aannemer beboet voor het uitwisselen van offertes met een andere aannemer voor de inrichting van een schoolterrein.

terug naar boven

Commissie aanvaardt toezeggingen van Renfe om concurrentie bij online treinkaartverkoop in Spanje te bevorderden

Europese Commissie, persbericht van 17 januari 2024

De Commissie heeft toezeggingen van Renfe juridisch bindend verklaard. Renfe, de nationale spoorwegmaatschappij van Spanje, concurreert via zijn eigen digitale kanalen met bedrijven die online ticketverkoopdiensten aanbieden via apps of websites. Op 28 april 2023 opende de Commissie een formeel onderzoek om te beoordelen of Renfe mogelijk misbruik maakte van zijn dominantie positie op de Spaanse markt voor passagierstreinvervoer, door rivaliserende ticketplatforms geen toegang te geven tot (i) volledige informatie over Renfe’s assortiment aan tickets, kortingen en functies en (ii) actuele data met betrekking tot zijn passagierstreindiensten. De weigering om toegang te verschaffen belette volgens de Commissie mogelijk concurrerende ticketplatforms om te concurreren met Renfe’s eigen directe digitale kanalen.

Om de voorlopige zorgen van de Commissie weg te nemen, heeft Renfe een aantal toezeggingen gedaan. Ten eerste zegt Renfe toe om alle huidige en toekomstige inhoud en actuele gegevens die worden weergegeven op een van zijn eigen online kanalen beschikbaar te stellen aan concurrerende ticketplatforms. Daarnaast zal Renfe alle huidige inhoud en actuele gegevens uiterlijk op 29 februari 2024 beschikbaar hebben gesteld aan derden, met enkele beperkte uitzonderingen. Verder heeft Renfe bepaalde maximum Look-to-Book ratio’s (“L2B”) toegezegd. De L2B is de verhouding tussen het aantal beschikbaarheidsaanvragen met betrekking tot de verkoop van tickets van een platform aan Renfe’s ticketsysteem, en het aantal daadwerkelijke verkopen gedurende een bepaalde periode. Renfe mag de toegang van een concurrerend platform tot zijn verkoopsysteem tijdelijk opschorten als het de toepasselijke maximale L2B overschrijdt en de overschrijding het verkoopsysteem van Renfe negatief beïnvloedt of onmiddellijk de verkoop van Renfe-tickets dreigt te belemmeren. Door deze toezegging wordt Renfes systeem niet overbelast. Tot slot heeft Renfe toezeggingen gedaan over het maximaal aantal mislukte reserveringsaanvragen en de beschikbaarheid van haar verkoopsysteem. Deze toezeggingen houden een inspanningsverplichting voor Renfe in om hoogwaardige IT-diensten aan concurrerende ticketplatforms te bieden.

Renfe’s toezeggingen blijven voor onbepaalde tijd van kracht en worden voor een periode van tien jaar gecontroleerd door een door Renfe aangestelde toezichthouder. In onze eerdere blog hebben we reeds aandacht besteed aan het onderzoek van de Commissie naar Renfe in het kader van Mobility as a Service (“MaaS”).

terug naar boven

HR vernietigt arrest inzake misbruik machtspositie Buma/Stemra

Hoge Raad, arrest van 1 maart 2024

Op 1 maart 2024 oordeelde de Hoge Raad (“HR”) dat het gerechtshof Amsterdam niet voldoende heeft gemotiveerd dat sprake is van misbruik van machtspositie door Buma/Stemra. In de procedure tussen de Vereniging Associated Business Music Distributors (“ABMD”) en Buma/Stemra gaat het om de tarieven die Buma/Stemra bij hen in rekening brengt voor de licenties die nodig zijn voor het bedrijfsmatig afspelen van muziek (bijvoorbeeld in winkels of horecagelegenheden). Volgens de ABMD-leden worden muziekstreamingdiensten zoals Spotify hedendaags ook vaak voor bedrijfsmatig gebruik ingezet en maakt Buma/Stemra misbruik van haar machtspositie door het hanteren van verschillende tarieven en het niet-handhaven op het verboden bedrijfsmatig gebruik van muziekstreamingdiensten. Zowel de rechtbank als het gerechtshof Amsterdam gingen in eerdere aanleg mee in het betoog van de ABMD. Zij stelden vast dat Buma/Stemra inderdaad beschikt over een machtspositie op de markt van muzieklicentiëring en dat in onderhavig geval sprake is van verboden prijsdiscriminatie onder artikel 102 VWEU.

In zijn conclusie van 6 oktober 2023 liet AG Drijber zich reeds kritisch uit over de wijze van marktafbakening door het gerechtshof Amsterdam. Volgens AG Drijber maakt het feit dat afnemers muziekstreamingsdiensten (ten onrechte) gebruiken voor zakelijke doeleinden niet dat Spotify zelf actief is op dezelfde markt als de ABMD-leden. De diensten van de ABMD en de muziekstreamingsdiensten zijn in zijn ogen derhalve niet onderling substitueerbaar en er bestaat geen directe concurrentieverhouding. Daarmee kan volgens de AG ook niet (zonder meer) een concurrentienadeel bestaan.

In cassatie stelt de HR voorop dat er los van de marktafbakening en mogelijke dominante positie van Buma/Stemra, in ieder geval ook sprake moet zijn van daadwerkelijk nadeel bij de mededinging. De HR bepaalt vervolgens dat het hof Amsterdam onvoldoende heeft onderzocht of de eventuele prijsdiscriminatie invloed heeft op de concurrentiepositie van de ABMD-leden. Zo heeft Buma/Stemra ook concreet en cijfermatig verweer gevoerd op het bestaan van enig concurrentienadeel, hetgeen het gerechtshof niet in zijn oordeel heeft betrokken. Met verwijzing naar het MEO-arrest benadrukt de HR dat het enkele bestaan van een direct nadeel nog niet betekent dat de mededinging wordt of zou kunnen worden vervalst. Het oordeel van het hof dat het ‘voor de hand ligt’ dat de ABMD-leden nadeel kunnen ondervinden door de ongelijkheid is derhalve onvoldoende. De HR verwijst de zaak terug naar het gerechtshof Amsterdam met de opdracht om de concrete invloed van de prijsongelijkheid op de concurrentiepositie van de AMBD-leden vast te stellen.

terug naar boven

Rechtbank Amsterdam kent onweerlegbaar bewijsvermoeden toe aan inbreukbesluit Griekse mededingingsautoriteit

Rechtbank Amsterdam, vonnis van 6 december 2023 (gepubliceerd op 12 januari 2024)

In zijn vonnis van 6 december 2023 geeft de rechtbank Amsterdam antwoord op de vraag welke betekenis de beslissing van de Griekse mededingingsautoriteit heeft voor de Nederlandse rechter. De Griekse mededingingsautoriteit heeft bij besluit vastgesteld dat de Griekse bierbrouwerij AB, een dochtervennootschap van Heineken, misbruik heeft gemaakt van haar machtspositie op de Griekse biermarkt. Een concurrerende Griekse bierbrouwerij, MTB, is in Nederland een procedure gestart tegen Heineken en AB waarin zij schadevergoeding vordert van beide bedrijven. Er wordt al een aantal jaar geprocedeerd over de rechtsmacht van de Nederlandse rechter, in het kader waarvan de Hoge Raad medio vorig jaar prejudiciële vragen heeft gesteld aan het HvJ. De vorderingen tegen Heineken, waarover de Nederlandse rechter in elk geval bevoegd is, liggen ondertussen voor bij de rechtbank Amsterdam.

De rechtbank overweegt dat het Grieks recht aan de door de Griekse mededingingsautoriteit vastgestelde inbreuk een onweerlegbaar vermoeden van onrechtmatigheid toekent in een procedure die ziet op schadevergoeding wegens die inbreuk. De rechtbank ziet zich in dat kader geconfronteerd met twee benaderingen voor de betekenistoekenning aan dit Griekse bewijsvermoeden. Volgens het Nederlands internationaal privaatrecht, in dit geval artikel 10:13 BW, moet de rechter materieel bewijsrecht uit het Grieks recht toepassen, waaronder voornoemd onweerlegbaar bewijsvermoeden. Artikel 9 van de Kartelschaderichtlijn kent daarentegen echter slechts vrije bewijskracht toe aan besluiten van buitenlandse mededingingsautoriteiten. In dat geval mag de rechter dus zelf bepalen welke mate van bewijskracht wordt toegekend aan het inbreukbesluit. Aan het Griekse inbreukbesluit kan bijvoorbeeld prima facie bewijskracht worden toegekend (met de mogelijkheid tot tegenbewijs), maar ook een onweerlegbaar bewijsvermoeden. De rechtbank concludeert dat de benadering vanuit het Nederlandse internationaal privaatrecht in dit geval zwaarder moet wegen. Dit komt met name doordat hier Grieks recht van toepassing is en het (uitsluitend) gaat om een verstoring op de Griekse markt, waarover de Griekse autoriteit heeft geoordeeld. Het meest juiste resultaat is dus het toepassen van het onweerlegbare bewijsvermoeden zoals dat in Griekenland ook geschiedt, aldus de rechtbank.

terug naar boven

Gerechtshof Den Haag stelt aansprakelijkheid Otis en Kone voor liftenkartel vast en verwijst de procedure naar de schadestaatprocedure

Gerechtshof Den Haag, arrest van 23 januari 2024

Het gerechtshof Den Haag heeft de zaak tussen enerzijds Stichting De Glazen Lift (“DGL”) en anderzijds Otis en Kone verwezen naar de schadestaatprocedure, nadat het de hoofdelijke aansprakelijkheid van de twee liftfabrikanten voor de onrechtmatige gedragingen vaststelde. DGL komt op voor 40 woningcorporaties die hun vorderingen aan DGL hebben gecedeerd.

Otis en Kone voerden in hoger beroep onder meer aan dat het kartel in Nederland het minst verstrekkend was, een ad hoc karakter had, en niet op de gehele markt zag. Otis en Kone betogen verder dat, gezien de beperkte reikwijdte van het kartel, de enkele deelname aan het kartel niet kan volstaan als grondslag voor aansprakelijkheid. Zij stellen dat voor iedere afzonderlijke opdracht aan een liftfabrikant moet worden vastgesteld of sprake is geweest van een verboden mededingingsbeperking, hetgeen DGL concreet moet stellen en bewijzen.

Het hof gaat hier niet in mee. Los van dat (een deel van deze) stellingen ongegrond zijn gelet op wat de Commissie in het inbreukbesluit heeft vastgesteld, merkt het gerechtshof op dat het in het midden kan blijven of het kartel daadwerkelijk alle transacties op de markt omvatte. Het hof benadrukt dat enkel aan drie eisen moet zijn voldaan voor een verwijzing naar de schadestaatprocedure: (i) de grondslag van de aansprakelijkheid moet vaststaan, (ii) de mogelijkheid van schade moet aannemelijk zijn, en (iii) de rechter moet niet reeds in de hoofdprocedure de schade kunnen begroten. In dat kader is relevant dat het kartel één enkele voortdurende inbreuk vormde die de concurrentie in heel Nederland beperkte. Het kartel betrof een ‘overall scheme to share and regulate the market’, waardoor het niet nodig is om voor iedere afzonderlijke transactie na te gaan of onrechtmatig is gehandeld. Het hof stelt de (hoofdelijke) aansprakelijkheid voor het onrechtmatig deelnemen aan het liftenkartel vast en verwijst de zaak naar de schadestaatprocedure.

terug naar boven

Turkse producent van TV- en computerschermen krijgt in verstekvonnis € 648 miljoen schadevergoeding wegens beeldbuizenkartel

Rechtbank Oost-Brabant, uitspraak van 17 januari 2024

De rechtbank Oost-Brabant heeft het Turkse concern Vestel een schadevergoeding – zonder schadestaatprocedure – toegewezen van € 648 miljoen (nog exclusief wettelijke rente vanaf 2014). Vestel spande een follow-on kartelschadezaak aan tegen Philips, Samsung, LG en Technicolor als gevolg van het beeldbuizenkartel waarvoor deze bedrijven reeds in 2012 door de Commissie zijn beboet. Ook werden twee entiteiten aangesproken die voorheen onder de Technicolor Groep vielen, namelijk TTD en TDP. Omdat Philips reeds een schikking heeft getroffen met Vestel, is met betrekking tot haar de procedure doorgehaald. Hoewel een aantal entiteiten van Samsung, LG en Technicolor inmiddels ook een regeling hebben getroffen, worden zij wel aangehaald in deze procedure omdat zij grotendeels gezamenlijk verweer hebben gevoerd.

De uitspraak van de rechtbank gaat met name in op de niet-ontvankelijkheidsverweren van Samsung, LG en Technicolor. Voordat Vestel deze procedure in Nederland was gestart, had zij namelijk in Turkije dezelfde vorderingen tegen dezelfde wederpartijen ingesteld. Daar ving zij bot bij de Turkse rechtbank alsook het Turkse gerechtshof, dat Vestel om procedurele redenen van Turks recht niet-ontvankelijk verklaarde. De rechtbank oordeelde dat het arrest van het Turkse gerechtshof gezag van gewijsde had en in Nederland erkend moest worden, waardoor de zaak derhalve niet opnieuw voor de Nederlandse rechter beoordeeld dient te worden. De vorderingen van Vestel jegens Samsung, LG en Technicolor worden dus afgewezen.

TTD en TDP waren daarentegen sinds 2016 al zonder advocaat in deze zaak betrokken. Zij hebben daarom geen verweer meer gevoerd waardoor de vorderingen volgens de rechtbank jegens hen als onvoldoende weersproken toewijsbaar zijn. Hoewel de rechtbank niet de gevorderde ‘triple damages’ toekent, worden TTD en TDP hoofdelijk veroordeeld tot het betalen van een vergoeding van € 648 miljoen aan Vestel.

terug naar boven

Gerechtshof oordeelt dat spantstaalbedrijven aansprakelijk zijn voor kartelschade Deutsche Bahn

Gerechtshof ’s-Hertogenbosch, arrest van 30 januari 2024

Het gerechtshof ‘s-Hertogenbosch oordeelde op 30 januari 2024 dat verschillende spanstaalbedrijven, waaronder Nedri en Arcellormittal, hoofdelijk aansprakelijk zijn jegens Deutsche Bahn (“DB”) voor schade die zij heeft geleden als gevolg van het spanstaalkartel. De uitspraak is een eindvonnis na twee tussenarresten (zie hier en hier) van het gerechtshof.

De Commissie legde in 2010 hoge boetes op aan zeventien staalbedrijven omdat de producenten in de periode 1984 tot 2002 marktverdeling- en prijsafspraken maakten in bijna de gehele EU. DB nam in die tijd dwarsliggers en bruggen af van spanstaalbedrijven voor het Duitse spoornet waar spanstaal in is verwerkt. DB diende daarom een schadeclaim in tegen diverse staalbedrijven die deel hebben genomen aan het spanstaalkartel. Volgens DB betaalde zij in de periode 1984-2002 te veel voor de betreffende producten.

Het gerechtshof wijst de vorderingen van DB toe. Het gerechtshof bevestigt dat de vorderingen van DB naar Duits recht moeten worden beoordeeld. Het hof leidt uit de rechtspraak af dat in kartelzaken als de onderhavige een onderscheid moet worden gemaakt tussen (i) de vereisten voor de vaststelling van aansprakelijkheid en (ii) de omvang van de aansprakelijkheid. In dit arrest spreekt het hof zich alleen uit over de vraag of er voldoende bewijs is voor de vaststelling van aansprakelijkheid. De omvang van de aansprakelijkheid moet worden vastgesteld in een eventuele vervolgprocedure ter bepaling van de schadevergoeding. Volgens het gerechtshof voldoet DB aan de vereisten voor het vaststellen van aansprakelijkheid. Gelet op de kartelbeschikking van de Commissie staat namelijk vast dat er sprake was van een kartel, dat gedaagden daarbij betrokken waren en dat DB producten heeft gekocht waarop de mededingingsinbreuk betrekking had.

Het gerechtshof oordeelt voorts dat DB de vorderingen van de Duitse staat en tussenleveranciers rechtsgeldig heeft overgenomen en stelt verder dus geen hoge(re) eisen bij de verticale bundeling van de vorderingen.

terug naar boven

Hof Amsterdam verklaart stichting ontvankelijk in collectieve actie tegen de Rabobank en buitenlandse banken

Gerechtshof Amsterdam, arrest van 5 maart 2024

In tegenstelling tot de rechtbank Amsterdam, verklaarde het gerechtshof Amsterdam de Stichting Elco Foundation (“Stichting”) deels ontvankelijk in haar schadevergoedingsvorderingen jegens Rabobank en een groep buitenlandse banken. De Stichting stelde op grond van artikel 3:305a (oud) BW een collectieve actie in tegen de banken op basis van een gepubliceerd schikkingsdocument van de Amerikaanse Commodity Futures Trading Commission met betrekking tot het manipuleren van de LIBOR- en EURIBOR-tarieven.

Volgens het gerechtshof zijn de belanghebbenden bij de collectieve actie gebaat, doordat ze een efficiënte en effectieve rechtsbescherming wordt geboden. Ook biedt de collectieve actie voordeel boven procederen op naam van de belanghebbenden zelf, omdat in één keer in de collectieve actie kan worden beoordeeld of er inbreuk is gemaakt op artikel 101 VWEU, als opmaat voor het vorderen van schadevergoeding of het treffen van een schikking. De Stichting heeft volgens het hof ook voldoende kennis en vaardigheden om de belangen van de personen in wiens naam de rechtsvordering is ingesteld te behartigen. Het hof acht de collectieve actie van de Stichting dus ontvankelijk.

terug naar boven

Extra schriftelijke ronde nodig om aan stelplicht te voldoen in follow-on zaak over vrachtwagenkartel

Rechtbank Amsterdam, vonnis van 28 februari

In een follow-on kartelschadezaak rondom het vrachtwagenkartel, ging de rechtbank Amsterdam in op de stelplicht waaraan claimvehikels moeten voldoen voordat een schadestaatprocedure kan worden begonnen. In het tussenvonnis herhaalt de rechtbank allereerst dat de drempel voor een verwijzing naar de schadestaatprocedure laag is: het is voldoende dat de mogelijkheid van schade aannemelijk is. De rechtbank hoeft dus in beginsel enkel vast te stellen dat de vrachtwagenfabrikanten onrechtmatig jegens de claimanten hebben gehandeld en dus aansprakelijk zijn voor de daardoor geleden schade. De rechtbank merkt wel op dat dit geen ‘gewone’ procedures zijn – het gaat namelijk om meer dan 200.000 vrachtwagens – waardoor zij uitvoerig de regie voert in deze zaken. Over de stelplicht is reeds een tussenvonnis gewezen op 15 mei 2019.

De rechtbank oordeelt dat nog een extra schriftelijke ronde nodig is. Daarmee kunnen claimanten verder reageren op de door de vrachtwagenfabrikanten aangevoerde informatie en deze – waar nodig en mogelijk – aan te vullen. Volgens de rechtbank is immers eerst enig zicht op de omvang van de Volume of Commerce nodig, voordat de omvang van de schade kan worden begroot. De rechtbank geeft in dat kader wel een aantal concrete handvatten om aan te tonen wanneer en van wie welke vrachtwagens zijn verkregen. Daarvoor moet per vrachtwagen(transactie) bepaalde gegevens worden verstrekt, waaronder het complete VIN (of chassisnummer), merk, type transactie (koop/huur/lease), gewicht, de naam van de afnemer en verkoper, de datum van de transactie en wanneer de eigendom/lease is geëindigd.

terug naar boven

Commissie opent eerste onderzoek uit hoofde van FSR: aanwijzingen voor buitenlandse subsidies voor Chinees spoorbedrijf bij Bulgaarse aanbesteding

Europese Commissie, persbericht van 16 februari 2024

Op 16 februari 2024 opende de Commissie uit hoofde van de Verordening buitenlandse subsidies (“FSR”) een diepgaand onderzoek naar het Chinese bedrijf CRRC Qingdao Sifang Locomotive Co. (“CRRC”), ’s werelds grootste fabrikant van rollend materieel zoals locomotieven en spoorvoertuigen.

De aanleiding hiervoor betrof een Bulgaarse aanbesteding voor de aankoop van rollend materieel ter waarde van € 614 miljoen, waarvoor CRRC en een Spaans bedrijf zich hadden ingeschreven. Aangezien geen van de ontvangen offertes voldeed aan de voorwaarden voor de uitvoering van de opdracht, besloot de Bulgaarse aanbestedende dienst een onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking in te leiden, waaraan CRRC en diens Spaanse concurrent deelnamen. In dat kader deed CRRC op 17 januari 2024 een hernieuwd bod en stelde zij de Commissie daarvan op de hoogte op grond van de FSR op 22 januari 2024. In deze melding gaf CRRC aan dat zij geen buitenlandse bijdragen had ontvangen in de zin van de FSR.

Slechts twee dagen later stuurde de Commissie een informatieverzoek aan CRRC. Daaruit bleek dat CRRC wel degelijk buitenlandse bijdragen heeft ontvangen. In totaal gaat het om € 1,745 miljard aan buitenlandse financiële bijdragen, bestaande uit zowel gegunde overheidsopdrachten als overheidssubsidies. Dit is vijf keer zo hoog als het bedrag van de offerte die CRRC indiende voor de aanbesteding. Bovendien merkte de Commissie op dat de offerte van CRRC aanzienlijk lager was dan de geschatte kosten voor de aanbesteding alsook de offerte van de Spaanse concurrent. Op grond daarvan concludeerde de Commissie voorlopig dat er voldoende aanwijzingen zijn dat de buitenlandse bijdragen aan CRRC de interne markt konden verstoren. Lees hier meer over het nieuwe toetsingsinstrument onder de FSR.

terug naar boven

Gerecht verklaart goedkeuringsbesluit steunmaatregelen van Nederland aan KLM nietig

Gerecht, arrest van 7 februari 2024

Op 7 februari 2024 heeft RyanAir wederom een staatssteunmaatregel in de luchtvaartsector onderuit weten te halen (zie ook onze eerdere blog over staatssteun in de luchtvaartsector). Ditmaal heeft het Gerecht de goedkeuring door de Commissie van de steunmaatregelen van Nederland aan KLM nietig verklaard.

In 2020 keurde de Commissie het verstrekken van € 3,4 miljard aan staatsteun van Nederland aan KLM goed. Het doel van de steun was om KLM tijdelijke liquiditeit te verschaffen in het kader van de COVID-19 pandemie. Op 19 mei 2021 heeft het Gerecht dat goedkeuringsbesluit nietig verklaard, omdat de Commissie de vaststelling van de begunstigden van de steun niet had gemotiveerd. De gevolgen van de nietigverklaring werden door het Gerecht opgeschort in afwachting van de vaststelling van een nieuw besluit door de Commissie. Vervolgens heeft de Commissie op 16 juli 2021 een nieuw besluit genomen, waarin zij concludeerde dat de steun verenigbaar was met de interne markt en dat KLM en haar dochterondernemingen de enige begunstigden waren van de steun, met uitsluiting van de andere bedrijven in de Air France-KLM-groep. Tegen dat besluit heeft Ryanair opnieuw beroep ingesteld.

Het arrest van het Gerecht inzake dat beroep volgt dezelfde argumentatie als het arrest van 20 december 2023 waarin de goedkeuring door de Commissie van de steunmaatregelen van Frankrijk aan Air France/KLM nietig werden verklaard (zie ook CF Q4 2023). Volgens het Gerecht vormen de kapitaal-, organieke, functionele en economische banden tussen de holding Air France-KLM, Air France en KLM indicaties dat deze entiteiten voor de toepassing van staatssteunregels één economische eenheid vormen. Daarom kon de Commissie niet zonder meer concluderen dat KLM en haar dochterondernemingen de enige begunstigden van die maatregel waren.

terug naar boven

Italiaanse regeling voor verplichte aankoop groenestroomcertificaten voor buitenlandse energieproducenten mogelijk onrechtmatige staatssteun

Hof van Justitie, arrest van 7 maart 2024

In een nationale procedure tussen enerzijds de Italiaanse regulerende instantie voor energie, ARERA, en anderzijds Fallimento Esperia SpA (“Fallimento Esperia”) en GSE, heeft de Italiaanse rechter prejudiciële vragen gesteld over de verenigbaarheid van een Italiaanse steunregeling met onder meer het Europees staatssteunrecht. De Italiaanse steunregeling ziet op de productie van groene stroom en verplicht importeurs die elektriciteit invoeren uit niet-hernieuwbare bronnen om een jaarlijks quotum groene stroom te leveren. Dit kan door zelf groene stroom te produceren, of door groene stroom(certificaten) aan te kopen bij andere groene stroomproducenten. Italiaanse energieproducenten kregen deze groenestroomcertificaten echter kosteloos toegekend. De aanleiding voor de nationale procedure was een boete van € 2,8 miljoen die ARERA aan Fallimento Esperia oplegde omdat Fallimento Esperia  haar verplichting om een aantal groenestroomcertificaten te kopen niet was nagekomen. Fallimento Esperia vocht deze boete aan en stelde dat de steunregeling in strijd was met het Europees staatssteunrecht, doordat het ten onrechte Italiaanse producenten bevoordeelde.

Het HvJ licht toe dat deze steunregeling een tweeledig voordeel voor Italiaanse producenten met zich kan brengen: (i) zij kunnen elektriciteit verkopen zonder groene stroom(certificaten) te hoeven aankopen, en (ii) zij kunnen de gratis ontvangen groenestroomcertificaten doorverkopen aan buitenlandse importeurs die deze wél moeten aankopen.

Het HvJ gaat eerst na of de maatregel met staatsmiddelen is bekostigd, en merkt op dat de door Italiaanse energieproducenten ontvangen bedragen voor groene stroom(certificaten), uitsluitend lijken te worden gefinancierd door de aankopende importeurs en dus niet door de Italiaanse Staat. Het HvJ vervolgt echter dat de regeling niet enkel een verplichting tot aankoop van groenestroomcertificaten inhoudt, maar ook een minimale economische waarde van die certificaten waarborgt voor Italiaanse producenten. Dit komt doordat GSE, dat onder de Italiaanse overheid valt, groenestroomcertificaten moet opkopen wanneer er een overschot is. Hiermee wordt een overschot aan certificaten voorkomen en blijven die certificaten een minimale economische waarde houden. Dit leidt tot een overdracht van staatsmiddelen in de zin van artikel 107 VWEU, aldus het HvJ. Vervolgens geeft het HvJ de verwijzende rechter de opdracht om na te gaan of de selectiviteit van de regeling kan worden gerechtvaardigd door de aard en de opzet van het algemene stelsel van de regeling dat de elektriciteitsproductie regelt. Indien bijvoorbeeld blijkt dat de goede werking van een concurrerende energiemarkt vereist dat een concurrerend aanbod van groene stroom bestaat, kan de differentiatie gerechtvaardigd zijn en betreft het geen staatssteun (voor zover strikt noodzakelijk). Is dat niet het geval, dan betreft de maatregel staatssteun die niet gemeld is bij de Commissie in strijd met artikel 108 VWEU, en is de opgelegde boete aan Fallimento Esperia onrechtmatig.

terug naar boven

Commissie verklaart verleende steun aan Blue Air door Roemenië onrechtmatig

Europese Commissie, persbericht van 16 februari 2024

De Commissie heeft geconcludeerd dat de door Roemenië aan Blue Air verleende staatssteun ter waarde van € 33,84 miljoen onrechtmatig is verleend en moet worden teruggevorderd. In 2020 verleende Roemenië onder de Richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan niet-financiële ondernemingen in moeilijkheden steun aan Blue Air. Onder deze Richtsnoeren kunnen lidstaten bedrijven in moeilijkheden ondersteunen onder bepaalde strikte voorwaarden. Steun kan worden verleend voor een periode van maximaal zes maanden. Na deze periode moet de steun ofwel worden terugbetaald, ofwel moeten lidstaten een herstructureringsplan aan de Commissie melden, ter beoordeling onder de staatssteunregels. Om goedkeuring te krijgen voor herstructureringssteun, moet het plan verzekeren dat de levensvatbaarheid van het bedrijf kan worden hersteld zonder voortgezette staatssteun, dat het bedrijf voldoende bijdraagt aan de kosten van zijn herstructurering en dat verstoringen van de concurrentie die worden veroorzaakt door de steun worden aangepakt via compenserende maatregelen.

In augustus 2020 keurde de Commissie de verleende steun goed. In oktober 2020 stemde Roemenië ermee in een liquidatieplan of een uitgebreid herstructureringsplan voor Blue Air aan de Commissie voor te leggen indien de lening niet zou worden afgelost binnen zes maanden na de eerste steunbetaling (die plaatsvond in oktober 2021). In april 2021 diende Roemenië een herstructureringsplan in dat daarna verschillende keren is bijgewerkt. Na het diepteonderzoek dat in april 2023 werd geopend, heeft de Commissie geconcludeerd dat het herstructureringsplan voor Blue Air niet haalbaar, coherent en voldoende verstrekkend was om de levensvatbaarheid van de luchtvaartmaatschappij binnen een redelijke termijn te herstellen zonder onredelijke verstoring van de concurrentie op de interne markt. Dit werd ondersteund door het onvermogen van Blue Air om de activiteiten te handhaven en haar verzoek in maart 2023 om insolventieprocedures in te leiden. Hiermee is derhalve niet voldaan aan de in de Richtsnoeren opgenomen voorwaarden, en dient de staatssteun te worden teruggevorderd.

terug naar boven

Apple krijgt boete van € 1,8 miljard voor onredelijke App Store-voorwaarden

Europese Commissie, persbericht van 4 maart 2024

De Commissie heeft Apple een boete opgelegd van € 1,8 miljard voor het toepassen van beperkende voorwaarden op ontwikkelaars van muziekstreamingapps zoals Spotify voor het gebruik van haar App Store. Met deze voorwaarden verbood Apple de ontwikkelaars iPhone en iPad gebruikers (“iOS gebruikers”) te informeren over alternatieve en goedkopere manieren van abonnementen afsluiten buiten Apple’s App Store. Zo mochten de ontwikkelaars geen links in hun apps opnemen die naar websites buiten de app doorverwezen om abonnementen af te sluiten of betalingen te verrichten. Dit soorten ‘anti-steering’-bepalingen die ondernemingen verbieden gebruikers weg te leiden van Apple’s eigen platform, leidt volgens de Commissie tot strijd met artikel 102(a) VWEU. Dit besluit volgt op de sanctie die de ACM reeds in 2021 aan Apple oplegde voor het hanteren van onredelijke App Store-voorwaarden jegens datingappgebruikers.

Diezelfde week heeft de Commissie Apple vragen gesteld over het verwijderen van het ontwikkelaarsaccount van gameontwikkelaar Epic. Volgens Apple was dit rechtmatig omdat in een rechtszaak in de VS is besloten dat Epic Apple’s gebruikersvoorwaarden heeft geschonden. Epic besloot namelijk met opzet tegen de voorwaarden, die het de ontwikkelaar verboden iOS gebruikers te informeren over alternatieve en goedkopere manieren van abonnementen afsluiten, in te gaan. Na het ontvangen van de kritische vragen van de Commissie herstelde Apple het account een dag later op 8 maart 2024.

terug naar boven

Gerecht wijst verzoek TikTok om opschorting DMA-verplichtingen af

Gerecht, arrest van 9 februari 2024

Op 9 februari 2024 wees het Gerecht het verzoek om een voorlopige voorziening door ByteDance, het moederbedrijf van TikTok, af. TikTok is op 5 september 2023 door de Commissie aangewezen als poortwachter onder de DMA. ByteDance stelde vervolgens op 16 november 2023 beroep in tegen het aanwijzingsbesluit. Op 20 november 2023 heeft ByteDance het Gerecht verzocht om een voorlopige voorziening strekkende tot opschorting van de uitvoering van het aanwijzingsbesluit.

Meer specifiek verzocht ByteDance om opschorting van de materiële verplichtingen onder artikelen 5 en 6 DMA, alsmede de auditverplichting onder artikel 15, op basis waarvan ByteDance een door een onafhankelijke instantie geaudite beschrijving bij de Commissie dient in te dienen van alle technieken voor het profileren van consumenten die zij toepast. Volgens lid 3 van artikel 15 DMA dient zij deze vervolgens openbaar te maken. Voor het Gerecht voerde ByteDance onder meer aan dat de onmiddellijke uitvoering van het aanwijzingsbesluit er toe zou leiden dat zeer strategische informatie over TikToks gebruikersprofielpraktijken openbaar wordt gemaakt, die anders niet in het publieke domein terecht zou komen. Dit zou volgens ByteDance de concurrenten van TikTok en andere partijen in staat stellen inzicht te krijgen in de bedrijfsstrategieën van TikTok op een manier die aanzienlijke schade zou toebrengen aan het bedrijf. De informatie zou volgens TikTok concurrenten een oneerlijk concurrentievoordeel verschaffen.

Het Gerecht gaat hier niet in mee. De vermeende schade is volgens het Gerecht slechts hypothetisch en van financiële aard. Schade van financiële aard kan volgens het Gerecht niet worden beschouwd als onherstelbaar, aangezien dergelijke schade kan worden gecompenseerd door schadevergoeding te vorderen op basis van artikel 268 en 340 VWEU. Ook heeft ByteDance niet aangetoond dat er een werkelijk risico bestaat op openbaarmaking van vertrouwelijke informatie. De informatie die op grond van artikel 15(3) DMA openbaar wordt gemaakt, bevat slechts een door de poortwachter zelf samengesteld overzicht van de geaudite beschrijving. Het Gerecht wijst het verzoek om een voorlopige voorziening af.

Lees in onze laatste blog meer over de meest recente ontwikkelingen op het gebied van de DMA.

terug naar boven

Commissie stuurt Nederland tweede aanmaning vanwege onderhandse gunning van concessie voor hoofdrailnet aan NS

Europese Commissie, aanvullende aanmaning van 13 maart 2023

De Commissie heeft op 13 maart 2023 Nederland een tweede brief gestuurd waarin zij haar ongenoegen uit over het handelen van de overheid bij het verlenen van de concessie voor het hoofdrailnet (“HRN-concessie”). De brief ziet op de HRN-concessie voor de jaren 2025 tot en met 2033 die op 21 december 2023 is verleend aan NS. Deze ‘aanvullende aanmaning’ komt boven op een eerste brief van 14 juli 2023 waarin de Commissie al zorgen uitte over de toen voorgestelde concessie.

Volgens de Commissie had Nederland de concessie niet onderhands mogen gunnen aan huidige concessiehouder NS. In plaats daarvan had de overheid een openbare aanbestedingsprocedure moeten instellen. Andere vervoersbedrijven, zoals Arriva en Connexxion, zouden dan de kans hebben gekregen  mee te kunnen dingen naar de HRN-concessie. Hiermee wordt concurrentie bevorderd, wat van essentieel belang is om reizigers tegen lagere kosten aantrekkelijkere en innovatievere diensten aan te bieden, aldus de Commissie.

De Nederlandse overheid heeft twee maanden de tijd om te reageren op de brief of de aangekaarte fouten te herstellen. Als Nederland dat niet of onvoldoende doet kan de Commissie een met redenen omkleed advies sturen. Dat zal de laatste mogelijkheid zijn voor Nederland om met een oplossing te komen voordat de Commissie mogelijk een inbreukprocedure voor het HvJ initieert.

terug naar boven

Rechtbank schorst boetebesluit en publicatiebesluit ACM vanwege gebrekkige doelomschrijving onderzoek

Rechtbank Rotterdam, uitspraak van 27 december 2023

In zijn uitspraak van 27 december bepaalde de voorzieningenrechter van de rechtbank Rotterdam dat de ACM haar onderzoeksdoel niet voldoende specifiek heeft omschreven. Bij besluit van 12 oktober 2023 legde de ACM bestuurlijke boetes op aan drie ondernemingen wegens schendingen van het consumentenrecht. Om zeker te stellen dat er voldoende middelen overblijven om betaling van de boete af te dwingen, heeft de ACM vervolgens conservatoir beslag laten leggen op tegoeden van twee van de ondernemingen. Bij besluit van 8 november heeft de ACM besloten om een geschoonde versie van het boetebesluit openbaar te maken. Verzoekers hebben bezwaar ingediend tegen beide besluiten en de voorzieningenrechter verzocht om beide besluit op te schorten.

Volgens de voorzieningenrechter bestaat er aanleiding om de openbaarmaking van beide besluiten te schorsen, nu het boetebesluit waarschijnlijk niet in stand kan blijven. De rechter overweegt dat de ACM mogelijk het recht op eerbiediging van het privéleven van artikel 8 EVRM en artikel 7 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie heeft geschonden door buiten de doelomschrijving van haar onderzoek te treden door bij andere ondernemingen binnen te vallen dan die waren opgenomen in de doelomschrijving. De ACM had vóór het verrichten van een bedrijfsbezoek moeten onderzoeken voor welke bedrijven een vermoeden van een overtreding bestond, aldus de voorzieningenrechter. In dit geval is pas tijdens het onderzoek een vermoeden van een overtreding ontstaan ten aanzien van de beboete ondernemingen. Dat de ACM achteraf nog heeft geprobeerd de gebrekkige doelomschrijving te repareren, toont volgens de voorzieningenrechter juist aan dat ook de ACM zelf de doelomschrijving ontoereikend vond. De rechtbank schorst zowel het publicatie- als het boetebesluit.

terug naar boven

Voor al uw vragen met betrekking tot (EU) mededingingsrecht helpt bureau Brandeis u graag verder. U kunt ons bereiken via onderstaande links.

Bas Braeken – Jade Versteeg – Lara Elzas – Timo Hieselaar – Demi van den Berg – Coen Vermeij – Joost van Belois