Portretrecht: perspublicatie in het nieuws
Het komt wel eens voor: je herkent jezelf of iemand anders op een foto in de krant. Dat is soms leuk, maar niet altijd. Vorig jaar zomer vond een man het niet leuk. Op 16 augustus 2016 werd deze man, met een (in de woorden van de Volkskrant) “moslimachtig uiterlijk”, zonder zijn toestemming op de voorpagina van de Volkskrant geportretteerd. Hij was een dag eerder gefotografeerd toen hij voor Schiphol in zijn auto staande werd gehouden door een zwaarbewapende militair. De vetgedrukte kop pal onder zijn herkenbare gezicht op de foto luidde: “Is Schiphol nog veilig?” Het in de krant opgenomen artikel ging over de verscherpte controles op Schiphol ter preventie van terreuracties.
Klacht geportretteerde
De geportretteerde klaagde in een open brief dat de Volkskrant met de foto wilde ‘inspelen op de associatie van moslims met geweld’ om de voorpagina spannend te maken.[1] Hij schreef dat hij imagoschade leidt, dat zijn privacy was geschonden en hij verzocht openlijke excuses van de Volkskrant. De hoofdredacteur van de Volkskrant erkende een dag na de publicatie in een nieuw artikel dat de kop beter had gekund, maar vond dat de foto terecht was gepubliceerd.[2] Volgens de hoofdredacteur is het de taak van de krant om de werkelijkheid weer te geven en dat was dat de Marechaussee in een uur enkel bestuurders met een moslimachtig uiterlijk staande hield. De Volkskrant weigerde dan ook een rectificatiebericht te plaatsen. Wel publiceerde de Volkskrant de foto opnieuw bij deze reactie.
Hoe zit het ook alweer met het portretrecht ?
Uit rechtspraak volgt dat het openbaar maken van een portret dat zonder toestemming is gemaakt niet is geoorloofd als (a) een redelijk belang van de geportretteerde zich daartegen verzet (art. 21 Aw), waaronder het belang op privacy, en (b) dat belang prevaleert boven het belang van de openbaarmaker, waaronder het recht op meningsuiting en/of informatievoorziening. Voordat openbaarmaking verboden kan worden, moet dan ook een afweging plaatsvinden van in beginsel gelijkwaardige belangen en die afweging moet in het voordeel van geportretteerde uitvallen.
Voor wat betreft een perspublicatie heeft EHRM overwogen dat zwaar weegt of de publicatie van foto’s een bijdrage levert aan een debat dat in de publieke belangstelling staat.[3] Zo ja, dan zal het recht op informatievrijheid sneller ‘winnen’. Maar ook andere factoren zijn van belang, zoals de vraag of de foto in een openbare ruimte is gemaakt en op welke wijze de geportretteerde wordt weergegeven. Het privacybelang van een vrouw die rennend achter een kinderwagen in een park (een openbare ruimte) is gefotografeerd woog bijvoorbeeld niet op tegen het ingeroepen belang op informatievoorziening van een databank die de foto exploiteert.[4] Het privacybelang van werknemers van een winkel (een niet-openbare ruimte) weegt echter wel zwaarder dan het belang op informatievrijheid van een programmamaker die onaangekondigd een experiment uitvoert bij een willekeurige winkel.[5]
Schiphol-foto: mocht dit?
Terug naar de Schiphol-foto. De geportretteerde is kort na de reactie van de Volkskrant een kort geding gestart en heeft dat in eerste aanleg gewonnen.[6] Daarop is de Volkskrant in hoger beroep gegaan.
Exact een jaar nadat de gewraakte foto werd genomen, op 15 augustus 2017, deed het Hof Amsterdam uitspraak in deze zaak.[7] Het Hof stelt vast dat het artikel gaat over de verscherpte controles op Schiphol en de beveiliging van deze luchthaven en niet over (de achtergrond van) de personen die worden gecontroleerd (r.o. 3.7). De foto in combinatie met de bijhorende kop dekt dan ook niet de lading van het artikel (r.o. 3.8). Daarom kan niet worden volgehouden dat de publicatie met de foto, bijdraagt aan het publieke debat waarover de Volkskrant de lezer heeft willen informeren. Het Hof overweegt dan ook dat de geportretteerde in eerste aanleg terecht had gewonnen: de man had een redelijk belang zich tegen publicatie van zijn portret in deze context te verzetten en dit belang weegt zwaarder dan de belangen van de Volkskrant bij persvrijheid en vrijheid van meningsuiting (r.o. 3.9).
Wat hebben we aan portretrecht?
Wat kunnen we van deze uitspraak leren? Vrijheid van meningsuiting is een groot goed, maar de pers zal voorzichtig moeten zijn met het delen van portretten. Als een portretfoto niet bijdraagt aan de boodschap van het bijhorende artikel, is het veiliger om te kiezen voor een afbeelding zonder herkenbaar portret. Op die manier wordt de privacy van ‘gewone burgers’ beschermd.
En wat is de geportretteerde nu met deze procedure opgeschoten? De rechtbank en het Hof hebben de Volkskrant veroordeeld tot betaling van de man een voorschot op de (immateriële) schadevergoeding van € 1.500. De rectificatievordering van de man werd afgewezen. In de woorden van het Hof: aan (plaatsing van) de foto valt weinig te rectificeren, behoudens de verkeerde indruk die deze kan hebben gewekt bij mensen in de omgeving van de man, die genoeg zullen hebben aan het vonnis en dit arrest en de (eventuele) publiciteit daarover. Met andere woorden: de uitspraak heeft het imago van de geportretteerde al hersteld. Die winst zal hem vermoedelijk liever zijn dan het geldbedrag. De uitspraak geeft wel gelijk de keerzijde weer. Hoewel de man nu genoegdoening heeft gekregen, zijn zijn verhaal en foto wel publiekelijk bekend gemaakt in kranten en op tv.[8] Het is dan ook de vraag of deze procedure hem heeft geholpen in het beschermen van zijn privacy.
[1] De man publiceerde de brief op Facebook op 17 augustus 2016. De brief is ook hier gepubliceerd:
https://wijblijvenhier.nl/33541/wil-op-voorpagina-ingezonden-brief/?_sp=ee5bd542-a17e-4b29-b923- 972c69e028f6.1503327891296.
[2] Publicatie van 18 augustus 2016: https://www.volkskrant.nl/media/doet-de-volkskrant-iets-fout-met-deze-voorpagina~a4359407/.
[3] EHRM 24 juni 2004, NJ 2005/22 (Caroline von Hannover I) en EHRM 7 februari 2012, Mf 2012/14 (Caroline von Hannover II).
[4] Hof Amsterdam 27 januari 2009, IEPT20090127 (onschuldige foto).
[5] Vzr. Rb. Amsterdam 4 september 2014, ECLI:NL:RBAMS:2014:5688.
[6] Vzr. Rb. Amsterdam 14 september 2016, ECLI:NL:RBAMS:2016:5786. De uitspraak is hier te vinden: http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:RBAMS:2016:5786.
[7] Hof Amsterdam 15 augustus 2017, ECLI:NL:GHAMS:2017:3247. Het arrest is hier te vinden: http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:GHAMS:2017:3247.
[8] De advocate van de Volkskrant heeft ook over de zaak gesproken in de uitzending van Pauw van 15 september 2016, de dag na het vonnis van de voorzieningenrechtbank. De uitzending is hier te bekijken: http://www.mediareport.nl/persrecht/15092016/christien-wildeman-bij-pauw-over-vonnis-in-volkskrantzaak/.