Sampling zonder toestemming kan inbreuk maken op de rechten van de fonogrammenproducent (maar dat is niet altijd zo)

Vandaag heeft het Hof van Justitie van de EU arrest gewezen in een langslepende rechtszaak over het gebruik van samples in muziek (zie ook persbericht). Het gaat om de kwestie Pelham, die ook wel bekendstaat als de Kraftwerk-zaak of de Metall auf metall-zaak. Het Hof heeft beslist dat het gebruik van een sample, hoe kort die sample ook is, inbreuk kan maken op het naburige recht van de fonogrammenproducent. Maar, als een sample zodanig is bewerkt dat het origineel niet meer herkenbaar is, dan is het gebruik daarvan geen inbreuk op de naburige rechten van de fonogrammenproducent, zelfs als je geen toestemming hebt om die sample te gebruiken.

Hieronder leg ik uit waar de zaak over gaat en wat dit belangrijke arrest betekent voor de muziekpraktijk.

Producer Pelham vs. Kraftwerk

De zaak draait om het nummer “Nur Mir”, geproduceerd door o.a. Moses Pelham. Hij gebruikte in dat nummer een sample van een drumbeat van twee maten van ongeveer twee seconden uit het nummer “Metall auf metall” van Kraftwerk. Dat was tegen de zin van de rechthebbenden op het origineel. De kwestie speelt al zo’n 17 jaar voor de Duitse rechter. Voor het Hof van Justitie EU gaat het alleen nog om een vrij technische juridische kwestie, maar die is daarom nog niet minder belangrijk voor de muziekpraktijk.

Auteursrecht vs. naburig recht

De hoofdvraag in de procedure voor het Hof is in feite of je zonder toestemming een gedeelte van een bestaand nummer mag samplen. In dit geval gaat het specifiek om de vraag of je de toestemming nodig hebt van de zogenaamde fonogrammenproducent (de partij die de financiële verantwoordelijkheid en het exploitatierisico van de vastlegging van een nummer draagt – vroeger was dat vaak de platenmaatschappij). Het draait in deze zaak voor het Hof dus niet (meer) om auteursrecht (het recht van de maker van het nummer), maar om de naburige rechten van de fonogrammenproducent.

Heb je toestemming nodig om een sample te gebruiken?

Mag je nu zomaar een sample van een nummer gebruiken in een nieuw nummer, ongeacht de vraag hoe lang of hoe kort zo’n sample duurt? Is dus ook een hele korte sample van nog geen 2 seconden zodanig beschermd, dat je deze niet zonder toestemming mag overnemen?

Auteursrechtelijk gezien kan zelfs een hele korte sample beschermd zijn, zo lang het maar gaat om een “eigen intellectuele schepping van de auteur die de uitdrukking vorm van diens persoonlijkheid”. Dat klinkt nogal abracadabra, en dat is het ook. Feit is dat de drempel voor auteursrechtelijke bescherming vrij laag ligt. Ook een klein stukje muziek kan dus al snel beschermd zijn. Maar voldoet een stuk van een compositie op zichzelf niet aan die toets, dan mag je dat deel dus gewoon ‘namaken’.

Voor bescherming onder het naburig recht geldt bovengenoemde toets niet. Het naburig recht bestaat, anders dan het auteursrecht, ook niet om het geesteskindje van een auteur te beschermen. Het is in het leven geroepen om de positie van uitvoerend kunstenaars en fonogrammenproducenten te beschermen. Ten aanzien van die laatste gaat het er vooral om bescherming te bieden aan de partij die investeert in het opnemen en uitbrengen van muziek.

Wat betekent dat verschil nu?

Het verschil is dus eigenlijk dit: in principe mag iedereen (delen van) muziek vrij namaken, voor zover die (delen van) muziek niet auteursrechtelijk beschermd zijn. Maar datzelfde geldt niet voor het overnemen van (delen van) de vastlegging van die (auteursrechtelijk niet-beschermde) muziek. Oftewel, om een bekend voorbeeld te noemen: deze vier akkoorden mag iedereen vrijelijk gebruiken in dezelfde progressie en in dezelfde toonaard, maar voor het gebruik van een specifieke opname van iemand die die vier akkoorden speelt, heb je toestemming nodig van de houder van de naburige rechten.

Wat heeft nu het Hof beslist?

Het Hof komt tot de conclusie dat je in principe toestemming nodig hebt van de fonogrammenproducent om een sample te gebruiken, ongeacht hoe lang of kort die sample is. Heb je de sample echter zodanig bewerkt dat daarin het origineel niet meer te herkennen is, dan heb je geen toestemming nodig en ben je vrij de sample te gebruiken. Het Hof overweegt dat een eerlijke balans moet bestaan tussen de bescherming van (IE-)rechthebbenden enerzijds en de bescherming van de vrijheid van kunst anderzijds.

Wat betekent dit nu voor producers die samples gebruiken?

Dit betekent volgens het Hof dat je een sample, hoe kort ook, onder het naburig recht van de fonogrammenproducent niet zomaar mag copy/pasten, tenzij de sample zodanig wordt bewerkt dat het origineel niet meer te herkennen is. Zonder toestemming in Logic/Ableton/FruityLoops/Protools/Cubase etc. een sample knippen en plakken is onder het naburige recht dus niet toegestaan, hoe kort die sample ook is. Maar als je de sample voldoende bewerkt, dan heb je geen toestemming nodig.

In de praktijk is nu natuurlijk de vraag: wanneer is een sample voldoende bewerkt om daarin niet meer het origineel te herkennen? In het geval van de sample van Kraftwerk die Pelham gebruikte, zou ik zeggen dat het origineel nog wél te herkennen is en dat dus toestemming nodig was. Maar die vraag zal de Duitse rechter in het vervolg van deze rechtszaak moeten gaan beantwoorden.

Tip voor producers

De tip voor de praktijk is: (i) zorg dat je rechtenvrije samples gebruikt (van bijv. sample packs van producenten als Loopmasters en REFX (Vengeance)), of (ii) regel tijdig toestemming van de rechthebbenden om (een deel van) een plaat te mogen samplen, of (iii) bewerk een sample zodanig dat het origineel daarin niet meer terug te horen is.

PS Het gebruik van samples is trouwens alom vertegenwoordigd in de muziek, met name in hiphop en elektronische muziek. Onlangs schreef ik nog een stukje over Bitter Sweet Symphony, dat natuurlijk bekend staat om het gebruik van een sample van een Rolling Stones-nummer zonder toestemming van de rechthebbenden.

Syb Terpstra