Citaatrecht

Hans Bousie
21 jan 2013

De gedachte achter het auteursrecht is voor de gemiddelde leek onbekend. Uit het stopzetten van de site literairedebuten.nl en de daarbij gewisselde argumentatie over en weer wordt dat wel duidelijk. Ook op Twitter bleek al snel dat men het auteursrecht eendimensionaal opvat, namelijk ter bescherming van de maker.

Eerst even de feiten. Op literairedebuten.nl, opgezet door uitgever Hans Vervoort, worden, herstel, werden, want de site is uit de lucht, recensies  van literaire debuten door vrijwilligers op het web geplaatst. Doorgaans werden daarbij foto’s van de desbetreffende auteur geplaatst. En daar ging het mis. Ik citeer van de site van de fotografe in kwestie (tzum.nl)  die een rekening stuurde voor het zonder toestemming plaatsen van een door haar gemaakte foto. De fotografe luistert overigens naar de prachtige naam Quintalle Nix, je zou toch haast denken dat dat een pseudoniem is. De argumentatie van Quintalle is als volgt: Daarnaast is degene die gebruik wilt maken van een foto ten alle tijden wettelijk verplicht zelf de maker van de foto te achterhalen en toestemming te vragen voor het gebruik van de foto.’

Heeft de fotografe hier gelijk? Nee, is het antwoord. Ik ga even terug naar mijn beginstelling. De gedachte achter het auteursrecht is het bewaren van het evenwicht tussen het beschermen van de rechthebbende enerzijds en het belang van de vrijheid van informatie anderzijds. Mevrouw Nix wordt beschermd door het auteursrecht. Je mag niet zomaar een foto van haar gebruiken zonder haar toestemming. Vervoort echter wordt eveneens beschermd door de uitzonderingen op het auteursrecht, want die zijn nu juist in het leven geroepen om de vrijheid van informatie te verdedigen. Een van die uitzonderingen op het auteursrecht is het zogenaamde citaatrecht.

Kort gezegd mag (een gedeelte van) een werk worden overgenomen in een ander werk als die overname functioneel en proportioneel is en als de naam van de oorspronkelijke maker en de bron maar wel worden genoemd. Met name de eisen functioneel en proportioneel zorgen voor veel discussie in auteursrecht land en voor veel misverstanden bij de mensen die geen auteursrechtjurist zijn. Wat betekenen deze criteria nu?

Misverstand 1. Een beroep op citaatrecht kan alleen slagen als het citaat noodzakelijk is. Nee, het hoeft slechts functioneel zijn, noodzaak is niet vereist. Misverstand 2. Je moet altijd toestemming vragen aan de maker. Nee, als je aan de voorwaarden voldoet val je buiten de reikwijdte van de auteurswet en is dus toestemming niet nodig. Als nu iedereen even in het oog zou willen houden dat er geen rangorde is in belangen. Er is een groot belang om auteursrechthebbenden te beschermen en er is een even groot belang (evident in het digitale tijdperk) om het vrij verkeer van informatie mogelijk te laten zijn en blijven.

Dus mijn inschatting zou zijn (en omdat het recht geen exacte wetenschap is, kletsen zoveel mensen er zonder verstand van zaken lekker over mee) dat een rechter het gebruik van een foto van de schrijver bij een recensie, mits met vermelding van de naam van de fotograaf, gewoon zou toestaan als een uitzondering op het auteursrecht. Het citaatrecht is niet voor niets uitgevonden.

Naar
boven